فهرست مطالب
اقتصاد 24– بررسی تاریخچه مناطق آزاد نشان می دهد که دو هدف اصلی از ایجاد این مناطق افزایش تولید صادرات محور و جذب سرمایه گذاری خارجی و داخلی با ارائه مشوق های هدفمند بوده است. بر این اساس، سیاست ها و قوانین ملی همواره بر این موضوع تاکید داشته اند که مناطق آزاد باید محلی برای توسعه تولید صادرات محور و تشکیل قطب صادرات باشد. بدین ترتیب مناطق آزاد با استفاده از شرایط واردات آزاد می توانند مواد لازم برای تولید را وارد کرده و مجدداً این کالاها را با ایجاد ارزش افزوده بالاتری صادر کنند که در نهایت منجر به مثبت شدن تراز تجاری یا حداقل تراز وی می شود.
تراز تجاری مناطق آزاد نتیجه ممنوعیت واردات است
دبیر شورای مناطق آزاد اخیرا در اظهارنظری گفته بود که تراز تجاری مناطق آزاد ایران برای اولین بار در سال 1400 مثبت بوده و صادرات این مناطق به خارج از کشور بیشتر از واردات بوده است. [۱]. به گفته وی، در تفسیر دیگری تراز تجاری مناطق در سال 1400 منفی 10 میلیون دلار بوده است. [۲]. این ارقام متناقض وزیر مناطق آزاد نشان می دهد که نه تنها آمار دقیقی از واردات و صادرات مناطق آزاد در اختیار مردم و کارشناسان نیست، بلکه وزیر مناطق آزاد نیز به آن بی توجهی می کند. دور از واقعیت
از سوی دیگر، بر اساس آمار منتشر شده از سوی دبیرخانه مناطق آزاد، بر خلاف ادعاها، تراز تجاری مناطق آزاد تنها در سال های 98 و 99 مثبت بوده است که نشان می دهد تراز تجاری آنها به دلیل افزایش صادرات مثبت نشده است. اما به دلیل کاهش واردات که اثر آن محدود کردن تجارت بوده و به نوبه خود این مناطق طی سالیان گذشته کاهش نسبی صادرات خود را تجربه کرده اند.
بر اساس نمودار فوق، تراز تجاری مناطق آزاد در سال 1396 منفی 983 میلیون دلار و صادرات منطقه در سال جاری یک میلیارد دلار بوده است. در سال 1397 تراز تجاری مناطق به منفی 273 رسید در حالی که صادرات نسبت به سال قبل 30 میلیون دلار کاهش داشت.
تراز تجاری مناطق آزاد در سال 1398 به مثبت 222 میلیون دلار رسید در حالی که در آن سال نسبت به سال 1397 76 میلیون دلار و نسبت به سال 1396 106 میلیون دلار کاهش داشت.
در سال 1399 تراز تجاری مناطق آزاد 153 مثبت بود، اما صادرات امسال کمتر از دو سال قبل بوده و از 1047 میلیون دلار به 854 میلیون دلار رسیده است.
بیشتر بخوانید: فروش زمین و عوارض واردات از منابع اصلی درآمد مناطق آزاد است
در سال 1400 اگرچه صادرات نسبت به سال قبل افزایش یافت، تراز تجاری آن سال 10 میلیون دلار منفی بود. در واقع واردات امسال نسبت به دو سال قبل افزایش یافته است. بنابراین، بر اساس آمار، تراز تجاری مثبت یا متوازن مناطق آزاد کشور ناشی از کاهش واردات به مناطق آزاد بوده است نه افزایش و رشد تولید در جهت صادرات. به عبارت دیگر، در سال های اخیر هیچ اتفاق جدی برای عملکرد صادراتی مناطق آزاد رخ نداده است. برعکس، واردات به مناطق عمدتاً به دلیل کرونا و ممنوعیت واردات کاهش یافته است.
تراز تجاری اکثر مناطق آزاد منفی است
نکته دیگری که در این زمینه لازم به توضیح است این است که پیشنهاد ایجاد تعادل در تراز تجاری مناطق آزاد نتیجه کلی عملکرد کل مناطق است و بیانگر تراز تجاری مثبت یا متعادل هر منطقه آزاد نیست. به گفته منابع آگاه در سازمان های مناطق آزاد، تراز تجاری بسیاری از سازمان های مناطق منفی است و تنها یک یا دو منطقه آزاد وجود دارد که با تراز تجاری مثبت، تراز تجاری منفی سایر سازمان های مناطق را پوشش می دهد. بنابراین نمی توان نتیجه گرفت که مناطق آزاد کشور صادرات محور شده و به سمت محصولات صادرات محور رفته اند.
عدم محاسبه واردات از مناطق آزاد به سرزمین اصلی در تراز تجاری
از سوی دیگر واردات از مناطق آزاد به دو دسته کلی تقسیم می شود. دسته اول واردات به مناطق آزاد مجموعه ای از کالاهایی است که از خارج وارد مناطق آزاد شده و در آنجا مصرف می شود، این محصول یا مواد اولیه واحدهای تولیدی یا کالاهای مورد نیاز مسافر.
دسته دوم واردات از طریق مناطق آزاد است که کالاهای مورد نیاز سرزمین اصلی است و از دروازه های مناطق آزاد وارد کشور می شود. یکی از منابع عمده درآمد مناطق آزاد در ایران، عوارض واردات کالاهای تجاری از طریق دروازه های منطقه آزاد به سرزمین اصلی است که سالانه 3.5 میلیارد دلار برآورد می شود. این واردات در محاسبه تراز تجاری مناطق آزاد لحاظ نشده است.
کاهش واردات مناطق آزاد لزوما پیشنهاد مثبتی نیست
بنابراین باید توجه داشت که اولاً تراز تجاری مناطق آزاد در ایران نتیجه صادرات محور بودن مناطق آزاد و نتیجه کاهش واردات به مناطق آزاد نیست که البته می تواند نشان دهنده ضعف مناطق آزاد نیز باشد. زیرا بر اساس فلسفه نهفته در مناطق، مواد اولیه و واسطه ای لازم برای کارخانه ها باید وارد شده و پس از تبدیل و ایجاد ارزش افزوده بر روی آنها، مجدداً به خارج از کشور صادر شود. این کاهش واردات به مناطق آزاد ممکن است نشان دهنده کاهش فعالیت واحدهای تولیدی باشد و در عمل عملکرد مثبتی تلقی نمی شود.
منبع: راه اقتصاد